Γιατί ορισμένα παιδιά αρνούνται μόνιμα την επαφή με έναν γονέα που αγαπούσαν στο παρελθόν;
Bill Eddy LCSW, JD
Δημοσιεύτηκε στις 31 Μαρτίου 2023 | Αναθεώρηση από Davia Sills
ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ
- Όλο και περισσότερα παιδιά αντιστέκονται στο να έχουν σχέση με έναν από τους γονείς τους μετά από χωρισμό ή διαζύγιο υψηλής σύγκρουσης.
- Οι εγκέφαλοι των παιδιών περνούν μια μοναδική περίοδο που περιλαμβάνει το κλάδεμα και την ανάπτυξη των συνάψεων μεταξύ των νευρώνων από την ηλικία των 9 έως 13 ετών.
- Το να επιτρέπεται σε ένα παιδί να μην έχει καμία επαφή με έναν γονέα κατά τη διάρκεια αυτού του ηλικιακού εύρους μπορεί να εξελιχθεί σε μόνιμη κατάσταση και θα πρέπει να αποφεύγεται από τα δικαστήρια και τους γονείς.
Η γονική αποξένωση είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις χωρισμών και διαζυγίων υψηλής σύγκρουσης και αναφέρεται στην αντίσταση ή την άρνηση του παιδιού να είναι με τον έναν από τους γονείς (τον “απορριφθέντα” γονέα) και στην έντονη προτίμηση να είναι με τον άλλο γονέα (τον “ευνοούμενο” γονέα), όταν ο απορριφθείς γονέας δεν έχει κάνει τίποτα για να προκαλέσει αυτή την απόρριψη (δεν υπάρχει κακοποίηση του παιδιού, ενδοοικογενειακή βία κ.λπ.). Η γονική αποξένωση δεν αποτελεί διάγνωση στο DSM-5-TR, αλλά έχει υποβληθεί προς εξέταση στο DSM-5-TR με μεγάλη υποστήριξη από νομικούς και επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Ιστορικά είναι αμφιλεγόμενη, αλλά φαίνεται να αυξάνεται τόσο ραγδαία σε υποθέσεις χωρισμού και διαζυγίου από το 2005 περίπου1 σε αμφισβητούμενες υποθέσεις επιμέλειας (ίσως 20-25%), ώστε οι επαγγελματίες ίσως συμφωνήσουν ότι ήρθε η ώρα να την αναγνωρίσουν ως διαγνώσιμο πρόβλημα ψυχικής υγείας και να επικεντρωθούν στο τι πρέπει να γίνει για αυτό.
Ένας γονέας με προσωπικότητα υψηλής σύγκρουσης -όπως μία από τις προσωπικότητες της ομάδας Β: οριακή, ναρκισσιστική, ιστριονική ή αντικοινωνική – εμπλέκεται συχνά σε περιπτώσεις γονικής αποξένωσης. Μπορεί να είναι απασχολημένος με το να κατηγορεί τον άλλο γονέα, να επιδεικνύει σκέψη “όλα ή τίποτα”, να έχει ανεξέλεγκτα και έντονα συναισθήματα και να εμπλέκεται σε ακραίες συμπεριφορές. Δεν είμαι επιστήμονας του εγκεφάλου, αλλά η κατανόηση ορισμένων πιθανοτήτων για το τι μπορεί να συμβαίνει στον εγκέφαλο του παιδιού όταν συμβαίνει αυτή η αποξένωση μπορεί να είναι χρήσιμη.
| Elena_Goncharova/Shutterstock |
Ξεκινά κυρίως γύρω στις ηλικίες 9-13 ετών
Ενώ τα παιδιά οποιασδήποτε ηλικίας μπορεί να αντιστέκονται στη μετάβαση από το νοικοκυριό του ενός γονέα στο άλλο μετά τον χωρισμό, η γονική αποξένωση φαίνεται να εμφανίζεται συχνότερα μεταξύ των ηλικιών 9 και 13 ετών. Πριν από τα 8 ή τα 9, τα περισσότερα παιδιά φαίνεται να επηρεάζονται λιγότερο από την εχθρότητα των γονέων τους, οπότε διατηρούν μια σχέση και με τους δύο με σχετικά ουδέτερο τρόπο. Μετά τα 13 ή 14 περίπου, ορισμένοι έφηβοι αποξενώνονται τόσο πολύ που η σχέση τους με τον απορριφθέντα γονέα μπορεί να τελειώσει για χρόνια ή και για πάντα.
Η έρευνα για τον προεφηβικό εγκέφαλο δείχνει ότι η περίοδος 9-13 είναι μια περίοδος εξαιρετικών αλλαγών, κατά την οποία οι συνάψεις μεταξύ των νευρώνων που αναπτύχθηκαν από τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας κλαδεύονται αν δεν χρησιμοποιούνται πολύ. Αυτό είναι μερικές φορές γνωστό ως “χρησιμοποίησέ το ή χάσε το”, με την πρώιμη εφηβεία να είναι η περίοδος κατά την οποία αυτό μπορεί να συμβεί περισσότερο στη διάρκεια της ζωής:
| “Πολλές συνάψεις σχηματίζονται στην παιδική ηλικία που αργότερα αφαιρούνται στην εφηβεία. Αυτό συμβαίνει με τρόπο εξαρτώμενο από την εμπειρία, δηλαδή οι συνάψεις που επιβιώνουν είναι αυτές που είναι πιο συχνά “σε χρήση””2.
“Μια φάση καθαρής εξάλειψης των συνάψεων εμφανίζεται αργά στην παιδική ηλικία [10-11], νωρίτερα στον ακουστικό φλοιό, όπου έχει τελειώσει μέχρι την ηλικία των 12 ετών, από ό,τι στον προμετωπιαίο φλοιό, όπου εκτείνεται μέχρι τα μέσα της εφηβείας “3. |
Αυτό μπορεί να είναι καλά νέα για τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί στην πρώιμη παιδική ηλικία, καθώς κάποιες από τις κακές αναμνήσεις τους μπορεί να σβηστούν. Αλλά αυτό σημαίνει επίσης ότι οι ευτυχισμένες αναμνήσεις σε περιπτώσεις θετικών γονέων που τώρα απορρίπτονται μπορεί επίσης να σβηστούν. Γνωρίζω περιπτώσεις στις οποίες ένας απορριφθείς γονέας έχει συναντήσει τυχαία το μεγαλύτερο έφηβο παιδί του, το οποίο φαίνεται μπερδεμένο και σχεδόν δεν αναγνωρίζει τον γονέα του, τον οποίο έχει απορρίψει για αρκετά χρόνια χωρίς καμία επαφή. Αυτό έχει συμβεί και σε παππούδες και γιαγιάδες από την πλευρά του απορριφθέντα γονέα, έτσι ώστε το παιδί να μη θυμάται τις καλές στιγμές που πέρασαν μαζί, ακόμη και με προτροπή.
Συναισθηματική επανάληψη
Τα δικαστήρια συχνά μπερδεύονται από αυτές τις περιπτώσεις και επιτρέπουν στο παιδί να μείνει μακριά από τον απορριφθέντα γονέα μέχρι να ξεκαθαρίσει το θέμα. Αλλά αν επιτρέπεται στο παιδί να μείνει μακριά από τον γονέα που απορρίπτει και να ζει αποκλειστικά με τον γονέα που μπορεί να είναι θυμωμένος, κακολογεί τον άλλο γονέα και είναι συναισθηματικά έντονος, τότε το παιδί μπορεί να αναπτύξει μια άποψη για τους δύο γονείς του όλα ή τίποτα: ο ένας είναι μόνο καλός και ο άλλος μόνο κακός. Φαίνεται ότι, ενώ ο εγκέφαλός τους κλαδεύει τις παλιές, αχρησιμοποίητες αναμνήσεις σε αυτή την ηλικία, ανοίγεται επίσης σε νέες εμπειρίες, ιδιαίτερα σε συναισθηματικές εμπειρίες.
| “Ο εγκέφαλος των εφήβων περνάει μια νέα φάση πλαστικότητας, κατά την οποία οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να έχουν σημαντικές, διαρκείς επιδράσεις στα κυκλώματα του φλοιού…. Σε καταστάσεις που είναι ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένες (π.χ. παρουσία άλλων εφήβων ή όταν υπάρχει η προοπτική μιας ανταμοιβής), αυξάνεται η πιθανότητα οι ανταμοιβές και τα συναισθήματα να επηρεάσουν τη συμπεριφορά πιο έντονα από ό,τι οι ορθολογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων “4. |
Αυτή η διαδικασία θεωρείται συνήθως σε σχέση με την ανάληψη κινδύνου και τη συναισθηματική συμπεριφορά με άλλους εφήβους. Αλλά μπορεί επίσης να περιλαμβάνει έντονες συναισθηματικές εμπειρίες με έναν γονέα που μπορεί να είναι θυμωμένος με τον άλλο γονέα και να θέλει να ανταμείψει το παιδί που τον ευνοεί. Η έρευνα δείχνει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η επανάληψη μιας εμπειρίας, τόσο ισχυρότερες είναι οι νευρωνικές συνδέσεις. Αυτό ονομάζεται μυελίνωση, καθώς οι νευρώνες σχηματίζουν πιο μόνιμα περιβλήματα γύρω τους για να βοηθούν στη γρηγορότερη μεταφορά μηνυμάτων μεταξύ των νευρώνων.5
Συμπέρασμα
Η έρευνα σχετικά με τον εγκέφαλο των παιδιών μας δίνει κάποιες ενδείξεις για το τι μπορεί να πηγαίνει στραβά σε περιπτώσεις χωρισμών και διαζυγίων υψηλής σύγκρουσης. Μέχρι πρόσφατα, τα δικαστήρια και οι επαγγελματίες του νομικού κλάδου είχαν απορήσει από την απορριπτική συμπεριφορά πολλών παιδιών σε αυτή την ηλικιακή ομάδα 9 έως 13 ετών. Η δικαστική διαδικασία της διαμάχης για το ποιος φταίει μπορεί στην πραγματικότητα να κάνει τα πράγματα χειρότερα, καθώς τόσο οι ευνοημένοι όσο και οι απορριφθέντες γονείς αναστατώνονται και γίνονται όλο και πιο συναισθηματικοί, και το παιδί γίνεται πιο συναισθηματικό και ακραίο στη σκέψη και τη συμπεριφορά του “όλα ή τίποτα”.
Ας ελπίσουμε ότι, αφού συνειδητοποιήσουν τις ραγδαίες αλλαγές στον εγκέφαλο ενός παιδιού σε αυτή την ηλικία, οι γονείς, οι επαγγελματίες και τα δικαστήρια θα φροντίσουν ώστε τα παιδιά να παραμένουν σε μια τακτική σχέση και με τους δύο γονείς, εκτός αν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Αναλώνοντας 2-3 χρόνια στη διαμάχη για το γιατί ένα παιδί απορρίπτει έναν γονέα, μπορεί να απωλέσει αυτό το παράθυρο ευκαιρίας για να κρατήσουμε δύο γονείς στη ζωή του παιδιού.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Lorandos, D. και Bernet, W., Parental Alienation: Science and Law (Γονική αποξένωση: Επιστήμη και Νόμος). (Springfield, IL: Charles C. Thomas, Εκδότης, 2020)
- Konrad, et al, “Brain Development During Adolescence” (Ανάπτυξη του εγκεφάλου κατά την εφηβεία), Deutsches Arzteblatt International. 2013, 110(25): 425-31.
- Huttenlocher, P.R. και Dabholkar, A.S. “Regional differences in synaptogenesis in human cerebral cortex” (Περιφερειακές διαφορές στη συναπτογένεση στον ανθρώπινο εγκεφαλικό φλοιό), Journal of Comparative Neurology. 1997 Oct 20;387(2):167-78. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2023 από: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9336221/
- Konrad, ανωτέρω.
- Konrad, ανωτέρω.
Σχετικά με τον συγγραφέα
Ο Bill Eddy, LCSW, JD, είναι δικηγόρος, θεραπευτής, διαμεσολαβητής, Διευθυντής Εκπαίδευσης του Ινστιτούτου Υψηλών Συγκρούσεων στο Σαν Ντιέγκο και συγγραφέας αρκετών βιβλίων, μεταξύ των οποίων και το 5 Τύποι Ανθρώπων που μπορούν να καταστρέψουν τη ζωή σας (2018).
Απόδοση στα Ελληνικά: Δημήτρης Καραβασίλης
