Επιστολή προς την Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων

Η ΑΜΚΕ “Ενεργοί Μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού” απέστειλε επιστολή στη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων καθώς και στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου της Βουλής αναφορικά με το δικαίωμα των παιδιών να ανατρέφονται από κοινού και από τους δύο γονείς εν όψει της αναμόρφωσης του οικογενειακού δικαίου. Η επιστολή συνοψίζει τα επιχειρήματα υπερ ενός νέου νομικού πλαισίου που θα προστατεύει αποτελεσματικά τα δικαιώματα των παιδιών για ανατροφή και φυσική επικοινωνία σε επαρκή χρόνο και με τους δύο γονείς.

 

Αναλυτικά η επιστολή :

 

Προς:

-Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των φύλων

-Ειδική Μόνιμη Επιτροπής Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου της Βουλής

Κοινοποίηση:

-Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

 

Αξιότιμη κ. Γενική Γραμματέα, κ. Πρόεδρε,

 

α.  Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το 2017, δηλαδή το τελευταίο έτος με διαθέσιμα στοιχεία, στην Ελλάδα υπήρξαν 19.190 διαζύγια που αφορούσαν 16.103 ανήλικα παιδιά. Με άλλα λόγια, οι γονείς 44 ανήλικων παιδιών χωρίζουν, κατά μέσο όρο, κάθε ημέρα στη χώρα. Στην Ελλάδα έχει καθιερωθεί το νομολογιακό έθιμο της ανάθεσης της αποκλειστικής επιμέλειας στον έναν γονέα, με αποτέλεσμα ο γονέας που δεν ασκεί την επιμέλεια να μετατρέπεται σε επισκέπτη του παιδιού, περιοριζόμενος συνήθως σε δύο (2) διανυκτερεύσεις τον μήνα και να μην έχει λόγο σε σημαντικά θέματα που αφορούν την ανατροφή του ή ακόμη και τον τόπο κατοικίας του. Οι συνθήκες αυτές, προφανώς, αποτελούν πρόσφορο έδαφος για ανάπτυξη της γονικής αποξένωσης. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο ότι μια πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου έδειξε πως, μετά από ένα διαζύγιο, το 75% των κοριτσιών και το 50% των αγοριών χάνει ουσιαστικά την επαφή με τον ένα γονέα του¹! Πρόκειται για δραματικούς αριθμούς, μια αληθινή κοινωνική μάστιγα.

β. Με την παρούσα, θα θέλαμε να θέσουμε υπόψιν σας αφενός τα νεώτερα επιστημονικά δεδομένα αναφορικά με το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών και την ανατροφή τους, όπως αυτά διατυπώνονται και από ελληνικές επιστημονικές εταιρίες, αφετέρου τα προκύπτοντα ζητήματα σχετικά με τη γονική ισότητα των δύο φύλων που άπτονται της ανατροφής των παιδιών.

β.1. Συγκεκριμένα, και σε αντίθεση με το επικρατούν στην Ελλάδα νομολογιακό έθιμο της αποκλειστικής επιμέλειας, τις τελευταίες δεκαετίες, δημοσιεύονται ολοένα και περισσότερες επιστημονικές μελέτες που καταδεικνύουν την ιδιαίτερη συμβολή του πατέρα, αλλά και κάθε γονέα ξεχωριστά στην ανατροφή και υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών. Έτσι, στις φωνές πολλών διεθνών οργανισμών τελευταία έχουν προστεθεί και αυτές ελληνικών επιστημονικών εταιριών και φορέων που προτάσσουν την ισότιμη ανατροφή των παιδιών και από τους δύο γονείς με πλήρη νομική ισότητα  μεταξύ τους. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η Ελληνική Ψυχολογική Εταιρία², ο Σύλλογος Ελλήνων Ψυχολόγων³, και ο Σύλλογος Ελλήνων κοινωνιολόγων⁴. Ενδεικτικά, αλλά σε καμία περίπτωση εξαντλητικά, θα θέλαμε να επισημάνουμε τα ευρήματα μελέτης σε 150.000 παιδιά ηλικίας 12-15 ετών που δείχνουν ότι παιδιά που περνούν ίσο χρόνο και με τους δύο γονείς μετά από έναν χωρισμό έχουν λιγότερα ψυχοσωματικά συμπτώματα σε σχέση με παιδιά που ζουν κυρίως ή μόνο με τον ένα γονέα.

Πηγή: CHESS, Centre for Health Equity Studies, Sweden

 

β.2. Τα ευεργετικά αποτελέσματα του μοντέλου αυτού ανατροφής με υποχρεωτική νομική ισότητα αναφορικά με τα όλα τα θέματα που αφορούν τα παιδιά (συνεπιμέλεια), ίσο χρόνο σε καθημερινότητα και διακοπές και εναλλασσόμενη κατοικία ισχύουν και για γονείς και διαζύγια με υψηλά επίπεδα σύγκρουσης με αντιδικία².

 

γ. Οι απόψεις αυτές των επιστημόνων περί υγιούς ψυχοσωματικής ανάπτυξης των παιδιών τελούν σε απόλυτη συμφωνία με τις διεθνείς και ευρωπαϊκές νομικές δεσμεύσεις της Ελλάδας, που συνδέονται με την κατοχύρωση του ατομικού δικαιώματος του παιδιού σε κοινή ανατροφή και μετά το διαζύγιο, καμία από τις οποίες δεν τηρεί η χώρα, θέτοντας τα παιδιά σε μειονεκτική θέση σε σχέση με άλλες χώρες. Πιο συγκεκριμένα, με τον Ν.2101/1992 (ΦΕΚ 192/Α/2-12-1992) πραγματοποιήθηκε η «Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού». Σύμφωνα με την τελευταία, τα Συμβαλλόμενα Κράτη να αναλάβουν την υποχρέωση να σέβονται το δικαίωμα του παιδιού για διατήρηση της ταυτότητας του, συμπεριλαμβανομένων και των οικογενειακών σχέσεων του, και εάν ένα παιδί στερείται παράνομα στοιχεία που συνιστούν την ταυτότητα του, τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να του παράσχουν κατάλληλη υποστήριξη και προστασία (α. 8)

γ.1. Επίσης, με βάση την Σύμβαση, τα Κράτη μεριμνούν ώστε το παιδί να μην αποχωρίζεται από τους γονείς του, παρά τη θέληση τους, εκτός εάν οι αρμόδιες αρχές αποφασίσουν, με την επιφύλαξη δικαστικής αναθεώρησης, ότι ο χωρισμός αυτός είναι αναγκαίος για το συμφέρον του παιδιού, για παράδειγμα όταν οι γονείς κακομεταχειρίζονται ή παραμελούν το παιδί (α. 9). Κανένα παιδί δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο αυθαίρετης ή παράνομης επέμβασης στην ιδιωτική του ζωή, στην οικογένεια του, στην κατοικία του ή στην αλληλογραφία του, ούτε παράνομων προσβολών της τιμής και της υπόληψής του.(α. 16)

γ.2. Η Σύμβαση κατοχυρώνει το ατομικό δικαίωμα του παιδιού σε ανατροφή και από τους δύο γονείς, χωρίς καμία διάκριση σε σχέση με την ύπαρξη, διατήρηση ή μη του νομικού δεσμού μεταξύ των γονέων του. Τούτο σημαίνει ότι ακόμα και αν λυθεί ο νομικός δεσμός μεταξύ γονέων (διαζύγιο) το ατομικό δικαίωμα των παιδιών στην κοινή ανατροφή και από τους δυο γονείς παραμένει ακέραιο και ανεξάρτητο! Η ευθύνη για την ανατροφή του παιδιού και για την ανάπτυξη του ανήκει κατά κύριο λόγο στους γονείς. Το συμφέρον του παιδιού πρέπει να αποτελεί τη βασική τους μέριμνα (α. 18).

γ.3. Στο πνεύμα αυτό, το Συμβούλιο της Ευρώπης με το Ψήφισμα 2079/2015:

• Ζητά από τα κράτη μέλη να σέβονται το δικαίωμα των πατεράδων στην κοινή επιμέλεια και να διασφαλίσουν ότι το οικογενειακό δίκαιο προβλέπει σε περίπτωση διάστασης η διαζυγίου την από κοινού άσκηση της επιμέλειας. Ο σεβασμός της οικογενειακής ζωής αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα που κατοχυρώνεται από το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ( ets No 5) και πολλά διεθνή νομικά κείμενα. Ο χωρισμός γονέα και παιδιού έχει μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στις σχέσεις τους.
• Είναι πεπεισμένο ότι η κοινή επιμέλεια βοηθά να υπερνικηθούν τα στερεότυπα βάσει φύλου τα σχετικά με ρόλους στο πλαίσιο της οικογένειας και αυτό αντανακλά στις κοινωνιολογικές αλλαγές που παρατηρήθηκαν εδώ και μισό αιώνα στο χώρο οργάνωσης της οικογένειας.
• Καλεί, για όλους τους ανωτέρω λόγους, τα κράτη-μέλη να υπογράψουν ή να κυρώσουν την σύμβαση για την άσκηση των δικαιωμάτων του παιδιού (ets Νo 160) και της σύμβασης για την επικοινωνία με τα τέκνα (ets Νo 192), για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική ισότητα των γονέων έναντι των παιδιών τους,
• Καλεί τα κράτη-μέλη να εξαλείψουν από τις νομοθεσίες τους κάθε διαφορά μεταξύ των γονέων που έχουν αναγνωρίσει το παιδί τους, είτε έχουν τελέσει γάμο είτε όχι. Καλεί τα κράτη-μέλη να εισάγουν στην νομοθεσία τους την αρχή της εναλλασσόμενης κατοικίας των παιδιών μετά τον χωρισμό.

Η Ελλάδα έχει προσυπογράψει το εν λόγω ευρωπαϊκό Ψήφισμα, αποδεχόμενη όλες τις προτεινόμενες οδηγίες που αναφέρονται σε αυτό, από το 2015. Παρ΄όλα αυτά, εν έτει 2020 εξακολουθεί να κωλυσιεργεί και να μην έχει προχωρήσει στην εφαρμογή του στο νομικό πλαίσιο του εθνικού οικογενειακού Δικαίου. Ο Συνήγορος του Πολίτη στην πρόσφατη από 05.09.2020 Επιστολή του προς τον Υπουργό Δικαιοσύνης κ. Τσιάρα, επί τη βάσει της αυξημένης τυπικής ισχύος της Σύμβασης, διαπιστώνει ότι η πρακτική στην Ελλάδα «πόρρω απέχει από το πρότυπο ανατροφής του παιδιού, που περιγράφει η Σύμβαση, η οποία κατοχυρώνει το δικαίωμα του παιδιού σε ανατροφή και από τους δυο του γονείς», ανεξαρτήτως της ύπαρξης ή μη νομικού δεσμού μεταξύ των γονέων»⁵. Προτείνει, δε, την νομική κατοχύρωση του τριπτύχου: υποχρεωτική συνεπιμέλεια, ίσο χρόνο σε καθημερινότητα και διακοπές και εναλλασσόμενη κατοικία.

δ. Για αυτό το λόγο εξάλλου, πολλές χώρες έχουν εισάγει στη νομοθεσία τους την κατά νομικό τεκμήριο κοινή ανατροφή/συνεπιμέλεια, πχ Δανία, Σουηδία, Βέλγιο, Γαλλία, Αυστραλία, Νότιο Αφρική, Βραζιλία, Μεξικό, 27 πολιτείες των Η.Π.Α., οι γερμανόφωνες χώρες, η Καταλονία κλπ⁴.

ε. Σημειωτέον ότι η επικρατούσα πρακτική δεν είναι σε πλήρη αντίθεση μόνο με τα επιστημονικά δεδομένα αναφορικά με την ανατροφή των παιδιών και τις διεθνείς συμβάσεις για τα δικαιώματα του παιδιού, αλλά και ενάντια στην άποψη της κοινής γνώμης. Ειδικότερα, σε πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το 73% των ερωτηθέντων στην Ελλάδα θεωρεί ότι ο πατέρας είναι εξίσου ικανός με τη μητέρα στην ανατροφή/επιμέλεια των παιδιών, ενώ το 86% πιστεύει ότι το κράτος πρέπει να θεσπίσει νόμους για τη συνεπιμέλεια⁶. Η έρευνα αυτή επιβεβαιώθηκε πλήρως από δημοσκόπηση που διενήργησε η εταιρία FocusBari για λογαριασμό της ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού» σύμφωνα με την οποία το 89% των ψηφοφόρων τίθεται υπέρ της κοινής επιμέλειας και νομικής ισότητας μεταξύ των γονέων αναφορικά με τα θέματα των παιδιών τους⁷.

στ. Οι διακρίσεις που υφίστανται οι πατέρες, και συνεπώς πρωταρχικά τα παιδιά, κατά την απόδοση της επιμέλειάς τους στον έναν από τους δύο γονείς από τα ελληνικά δικαστήρια, περιγράφονται σε πρόσφατη μελέτη σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό. Αναφορικά με την απόδοση της επιμέλειας του παιδιού στην Ελλάδα κατά συντριπτική πλειοψηφία αποκλειστικά στη μητέρα από τα ελληνικά δικαστήρια, η μελέτη κατέληξε ότι η πρακτική αυτή εδράζεται στην ασαφή έννοια της βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας έναντι του πατέρα στα θέματα των παιδιών⁸. Ο συγγραφέας του άρθρου συμπεραίνει ότι η έννοια αυτή δεν έχει οριστεί ή τεκμηριωθεί ποτέ επιστημονικά στη νομολογία, καθώς και το ότι συνιστά διάκριση εναντίον της πατρότητας. Η τελευταία αποβαίνει ενάντια στο συμφέρον του παιδιού, αφού, μεταξύ άλλων, μπορεί να οδηγήσει στη γονική αποξένωση ή/και σε «ανταλλαγή» χρόνου επικοινωνίας παιδιού-μη ασκούντος την επιμέλεια με χρήματα προς τον ασκούντα την επιμέλεια. Ενδεικτικά, ο συγγραφέας του άρθρου επισημαίνει υπόθεση ενώπιον του Πρωτοδικείου Αθηνών στην οποία ο δικαστής, αντίθετα με τις απόψεις 8 πανεπιστημιακών εμπειρογνωμόνων που προτάθηκαν, αποφάνθηκε υπέρ του νομολογιακού εθίμου της βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας⁸ ! Η Ελληνική Ψυχολογική Εταιρία έχει πρόσφατα επισημάνει, επίσης, το αβάσιμο της «βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας» και τη σημασία της ισότιμης συμμετοχής και των δύο γονέων στην ανατροφή των παιδιών για την υγιή ψυχοσωματική τους ανάπτυξη². Όπως επισημαίνεται στο άρθρο⁸, τόσο οι πατέρες όσο και οι δικηγόροι οικογενειακού δικαίου που συμμετείχαν στη μελέτη, ελάμβαναν ως δεδομένες τις διακρίσεις εναντίον του πατέρα από τα δικαστήρια και ως εκ τούτου οι τελευταίοι σπανίως διεκδικούσαν την επιμέλεια των παιδιών. Τέλος, επισημαίνεται η έλλειψη στήριξης των δικαστικών αποφάσεων σε συγκεκριμένο θεωρητικό επιστημονικό υπόβαθρο αναφορικά με την ανατροφή των παιδιών, γεγονός που οδηγεί σε «έλλειψη νομικής βεβαιότητας, συνέχειας και καθοδήγησης» στην έκδοσή τους⁸.

ζ. Καθότι τα στοιχεία στον ελληνικό τύπο αναφορικά με τις πιθανές διακρίσεις και στερεότυπα που περιορίζουν την ισότιμη συμμετοχή του πατέρα στην ανατροφή των παιδιών είναι ελάχιστα, οι «Ενεργοί μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού» ΑΜΚΕ διεξήγαγαν μια διαδικτυακή έρευνα για τη γονική ισότητα αναφορικά με την πατρότητα και την ανατροφή του παιδιού⁹. Συνολικά, συμμετείχαν 941 πατέρες ανηλίκων παιδιών από όλη τη χώρα. Το 75% των πατέρων (29% των παντρεμένων και 86% των χωρισμένων) δήλωσαν ότι βιώνουν διακρίσεις λόγω φύλου αναφορικά με την πατρότητα και τα παιδιά, κυρίως με τη μορφή ψευδών κατηγοριών – 57% – (πχ λόγω στερεοτύπων φύλου), περιορισμένη ενημέρωση/πληροφορίες σχετικά με τα παιδιά – 52%, τον ορισμό του ασκούντος την επιμέλεια του παιδιού από τα δικαστήρια – 34%, άδεια ανατροφής – 25%, κά. Το 59% των πατέρων ανέφεραν συμπεριφορές γονικής αποξένωσης (12% των παντρεμένων και 69% των χωρισμένων), που αποτελούν μορφή ενδοοικογενειακής βίας με σοβαρές συνέπειες για το παιδί. Το 41,4% δήλωσε ότι τέτοια φαινόμενα εντάθηκαν την περίοδο του κορονοϊού. Το 56-80% των πατέρων θεωρεί ότι οι διακρίσεις αυτές έχουν πολύ σημαντικές ή καταστροφικές συνέπειες για τη σχέση τους με τα παιδιά, την ευεξία των ίδιων και των παιδιών, καθώς και την εκπαίδευσή τους. Αυτοκτονικές σκέψεις λόγω των διακρίσεων έχει σε σημαντικό βαθμό 1 στους 5 πατέρες!

η. Ως εκ τούτου, οι διακρίσεις με βάση το φύλο που βιώνουν οι πατέρες -και συνεπώς τα παιδιά- υπάρχουν και μέσα σε ένα γάμο αλλά εντείνονται μετά από ένα χωρισμό, με αποκορύφωμα τη γονική αποξένωση και τις διακρίσεις που υφίστανται στην απόδοση της επιμέλειας από τα δικαστήρια. Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ σύμφωνα με τα οποία οι γονείς περίπου 16.000 ανήλικων παιδιών χωρίζουν κάθε χρόνο και τα οποία εντάσσονται σε καθεστώς αποκλειστικής επιμέλειας, είναι προφανές ότι η ανατροφή χιλιάδων παιδιών στη χώρα μπορεί να είναι προβληματική λόγω ανύπαρκτης συμμετοχής του ενός γονέα σε αυτή. Οι συμμετέχοντες, στην έρευνά μας, στην συντριπτική τους πλειοψηφία θεωρούν ότι χρειάζεται καλύτερη νομική κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους (86%) γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη νομοθέτησης, αλλά και ενίσχυσης των θεσμών παρακολούθησης εφαρμογής της νομοθεσίας και πρόληψης των διακρίσεων, τόσο πρωτογενώς όσο και δευτερογενώς⁹.

θ. Η ανάγκη για παρακολούθηση εφαρμογής της νομοθεσίας αλλά και πρόληψης, αναδεικνύεται γλαφυρά από τα γεγονότα που ακολούθησαν μετά από μια μικρή αλλά σημαντική πρόσφατη τροποποίηση του ΑΚ. Στις 31.7.2020 προστέθηκε στον ελληνικό Αστικό Κώδικα το άρθρο 1519, σύμφωνα με το οποίο «Μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου, που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαιτεί προηγούμενη συμφωνία των γονέων ή προηγούμενη οριστική δικαστική απόφαση μετά από αίτημα οποιουδήποτε από τους γονείς». Παρά το γεγονός ότι η διάταξη νόμου είναι σαφής, δεν εμπεριέχει αοριστίες και η γραμματική της διατύπωση δεν θα έπρεπε να αφήνει κανένα απολύτως περιθώριο παρερμηνείας της, παρά την δημοσίευση της εν λόγω τροπολογίας σε ΦΕΚ από την 31.7.2020, το φαινόμενο της μη εφαρμογής της στην καθημερινή δικαστηριακή πρακτική, είναι πλέον επαναλαμβανόμενο σε ανησυχητικές διαστάσεις. Καθημερινώς, γινόμαστε αποδέκτες δικαστικών αποφάσεων που αντίκεινται στο γράμμα και το πνεύμα του νόμου. Αποφάσεων ασφαλιστικών μέτρων, οι οποίες κόντρα στην βασική αρχή του Δικαίου που επιβάλλει την μη ικανοποίηση του δικαιώματος μέσω της έκτακτης δικαστικής προστασίας, και υπό το κάλυμμα του αναιτιολόγητου των αποφάσεων προσωρινών διαταγών, εξακολουθούν να συντηρούν την παθογένεια της μη προστασίας των δικαιωμάτων των παιδιών.

θ.1. Ενδεικτικά, στις 25.9.2020 σε Πρωτοδικείο μεγάλης πόλης έγινε δεκτό αίτημα προσωρινής διαταγής που επέτρεπε την μεταβολή του τόπου διαμονής της μητέρας με τα 2 ανήλικα τέκνα σε πόλη άλλου νομού 300 χιλιόμετρα μακριά! Το προσωρινά διατασσόμενο πρόγραμμα επικοινωνίας, δε, των  προσχολικής ηλικίας, παιδιών με τον πατέρα τους, αφορά 6 ημέρες τον μήνα, επί ένα 3ωρο εκάστη χωρίς διανυκτέρευση, και παρά το γεγονός ότι ο ίδιος θα μεταβαίνει σε άλλη πόλη! Το ίδιο δικαστήριο απέρριψε το αίτημα προσωρινής διαταγής του πατέρα, με αίτημα την απαγόρευση κάθε μετακίνησης των παιδιών του, μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης! Η μητέρα με τα 2 παιδιά, ενάντια στο α. 1519 ΑΚ έχει ήδη μετοικήσει! Το Πρωτοδικείο μεγάλης νησιωτικής πόλης, στις 21.9.2020, επικύρωσε με την απόφασή του την παράνομη μετοίκηση μητέρας, μαζί με τα δύο ανήλικα τέκνα των οποίων έχει την επιμέλεια σε άλλη χώρα, παρά το γεγονός ότι αποδεδειγμένα η μεταβολή αυτή του τόπου κατοικίας έγινε μετά την 31.7.2020. Σήμερα η μητέρα και τα 2 ανήλικα παιδιά βρίσκονται σε άλλη χώρα, της οποίας δεν μιλούν την γλώσσα, με την ανοχή των ελληνικών δικαστηρίων!

ι. Τέλος, καθότι η γονική αποξένωση είναι μια σοβαρή μορφή ενδοοικογενειακής βίας, αλλά τα στοιχεία στην ελληνική βιβλιογραφία και τον ελληνικό τύπο αναφορικά με το θέμα είναι ελάχιστα, οι «Ενεργοί μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού» ΑΜΚΕ πήραν την πρωτοβουλία να διεξάγουν έτερη  διαδικτυακή έρευνα για τα φαινόμενα και τις συμπεριφορές γονικής αποξένωσης και ψευδών κατηγοριών¹⁰.

ι.1. Στο ψηφιακό συνέδριο «Σύγχρονης κοινωνίας, εκπαίδευσης και ψυχικής υγείας 3-5 Ιουλίου 2020» παρουσιάστηκε η σχετική έρευνα στην οποία συμμετείχαν 247 άτομα, κυρίως γονείς, που είχαν βιώσει φαινόμενα γονικής αποξένωσης ή/και ψευδών κατηγοριών. Σύμφωνα με την έρευνα η πλειοψηφία των εμπλεκόμενων παιδιών (86%) ανατρέφονταν σε καθεστώς αποκλειστικής επιμέλειας από τη μητέρα τους. Μετά από ένα χωρισμό, συστήνεται το παιδί να περνά τουλάχιστον 35% του χρόνο του με κάθε γονέα². Στην έρευνα, ωστόσο, αυτό ίσχυε μόνο για το 3,8% των παιδιών, γεγονός που καταδεικνύει μια εγγενή αδυναμία της επικρατούσας δικαστικής πρακτικής που αποδίδει ελάχιστο χρόνο στον μη έχοντα την επιμέλεια πατέρα, δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη γονικής αποξένωσης. Συνεπώς, 1 στα 10 παιδιά δεν είχε καμία επικοινωνία με τον πατέρα του. Το ένα τρίτο των εμπλεκόμενων παιδιών συχνά μιλούσε άσχημα για τον ένα γονέα και απέφευγε να τον συναντήσει εξαιτίας του αποξενωτή γονέα. Η μεταβολή του τόπου κατοικίας του παιδιού (54%), η παράλειψη ενημέρωσης του μη έχοντος την επιμέλεια γονέα (82%) και η μη τήρηση δικαστικών αποφάσεων επικοινωνίας (60%) αποτελούν πολύ συχνές τακτικές αποξένωσης. Στο 60% των περιπτώσεων ο ένας γονέας προσπαθεί να στρέψει τις αρχές ενάντια στον έτερο γονέα με ψευδείς κατηγορίες, πολύ συχνά με την άμεση ή έμμεση συμμετοχή ενός δικηγόρου (81%)¹⁰.

ι.2. Σοβαρές συνέπειες για τον αποξενωτή γονέα δεν είναι συχνές, παρά το γεγονός ότι σε σημαντικό ποσοστό (περίπου 80%) υπάρχουν στοιχεία που τεκμηριώνουν, άμεσα ή έμμεσα, τις συμπεριφορές αποξένωσης και τις ψευδείς κατηγορίες. Αυτό δημιουργεί εύλογες απορίες, μεταξύ άλλων, αναφορικά με την αποτελεσματικότητα του δικαστικό σύστημα. Για το 60% των θυμάτων υπήρχαν πολύ σημαντικές συνέπειες, κυρίως με τη μορφή διαρραγής της σχέσης τους με το παιδί, πτώχευσης και δημοσιοποίησης των ψευδών κατηγοριών. Το 8,5% των γονέων και το 3,2% των εμπλεκόμενων παιδιών είχαν αυτοκτονικές τάσεις. Άνω του 60% των συμμετεχόντων θεωρούσαν ότι οι συμπεριφορές αποξένωσης είχαν σημαντικές ή καταστροφικές επιπτώσεις στην υγεία και εκπαίδευση των παιδιών, καθώς και στην υγεία, ψυχολογία, συνθήκες διαβίωσης και εμπιστοσύνη του γονέα-θύματος πρός τριτους και τις αρχές¹⁰.

ια. Συμπέρασμα

Με βάση τα παραπάνω, καθόσον το θέμα άπτεται κυρίως των ατομικών δικαιωμάτων, αλλά και της υγιούς ψυχοσωματικής ανάπτυξης των παιδιών, αλλά και δευτερευόντως της γονικής ισότητας μεταξύ των δύο φύλων (η οποία είναι προς το συμφέρον των πρώτων), θα θέλαμε να παρακαλέσουμε για τις ενέργειές σας ώστε να διασφαλιστεί ότι τα παιδιά, ανεξάρτητα από τη νομική σχέση μεταξύ των γονέων τους θα συνεχίζουν να ανατρέφονται και από τους δύο.

Φρονούμε, λοιπόν, πως η Πολιτεία οφείλει:

• Να θεσπίσει υποχρεωτική και αδιάσπαστη γονική μέριμνα/συνεπιμέλεια, με ίσο χρόνο ανάμεσα στους γονείς σε καθημερινότητα και διακοπές,
• Να διασφαλίσει τη νομική ισότητα των γονέων και να εξαλείψει κάθε φαινόμενο έμφυλης διάκρισης μεταξύ τους, στην άσκηση της γονικής μέριμνας/επιμέλειας, στην ενημέρωση και πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν τα παιδιά, κλπ,
• Να εκπονήσει άμεσα ένα εθνικό σχέδιο κατά της γονικής αποξένωσης ως μορφής ενδοοικογενειακής βίας,
• Να στελεχώσει άμεσα την τηλεφωνική γραμμή καταγγελιών περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας από ειδικούς επιστήμονες με γνώση και εμπειρία στην αντιμετώπιση συμπεριφορών γονικής αποξένωσης, με δεδομένο ότι οι συμπεριφορές αυτές φαίνεται να επιδεινώνονται κατά την τρέχουσα περίοδο της πανδημίας,
• Να προνοήσει ώστε συμπεριφορές γονικής αποξένωσης και ψευδών κατηγοριών, η οποίες συχνά εδράζονται σε έμφυλα στερεότυπα, να έχουν σοβαρές επιπτώσεις για τον αποξενωτή γονέα στην άσκηση της γονικής μέριμνας, μεταξύ άλλων θεσπίζοντας επιβαρυντική περίσταση σε περίπτωση συμπεριφορών γονικής αποξένωσης ή ψευδών κατηγοριών που αφορούν τις σχέσεις γονέα-παιδιού
• Να παρακολουθεί συστηματικά, να καταγράφει και να αναλύει τις μεταβολές της επιμέλειας των παιδιών κατά τρόπο που να προκύπτουν στατιστικά στοιχεία κατάλληλα προς ανάλυση τα οποία έγκαιρα θα μπορούν να δείξουν την βελτίωση ή όχι των έμφυλων διακρίσεων κατά τις σχετικές δικαστικές διαδικασίες (ανεξάρτητα από την έκβαση της σχεδιαζόμενης αναμόρφωσης του οικογενειακού δικαίου). Και αυτό γιατί το σημερινό καθεστώς απόδοσης της αποκλειστικής επιμέλειας στη μητέρα σε ποσοστό 98% και μάλιστα χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση, έχει πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών, ενώ η εμπειρία των πρόσφατων δικαστικών αποφάσεων που αγνοούν την μεταβολή των διατάξεων του ΑΚ αναφορικά με τον τόπο κατοικίας του παιδιού από τον ασκούντα την επιμέλεια γονέα αποτελεί ένδειξη βαθιά ριζωμένων στερεοτύπων, προκαταλήψεων και διακρίσεων μεταξύ των φύλων αναφορικά με το γονικό τους ρόλο, οι οποίες έχουν επίσης αρνητική επίδραση στην ανατροφή των παιδιών.

Τέλος, με την παρούσα θα θέλαμε να ζητήσουμε και μια συνάντηση ή τηλεδιάσκεψη με τη Γενική Γραμματέα Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των φύλων ώστε να έχουμε τη δυνατότητα να συζητήσουμε τα θέμα, ενόψει μάλιστα της επικείμενης αναμόρφωσης του οικογενειακού δικαίου.

Με εκτίμηση,

Ενεργοί μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού – ΑΜΚΕ

 

Αναφορές

1. Παπάνης Ε, Ρουμελιώτου Μ “Η αυτοεκτίμηση παιδιών από χωρισμένους γονείς. Η επίδραση του διαζυγίου στην κοινωνική και συναισθηματική τους προσαρμογή. Συνδυασμός ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων από την ελληνική πραγματικότητα ” Στο: Η Αυτοεκτίμηση 2011, σελ. 277-306, Εκδ. Σιδέρης https://www.researchgate.net/publication/275954290_AUTOEKTIMESE-THEORIA_KAI_AXIOLOGESE

 

2. Γνωμοδότηση της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρίας προς τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου, Ιούλιος 2020 < https://elpse.com/wp-content/uploads/2020/07/ELPSE-KEIMENO-GIA-TH-SYNEPIMELEIA.pdf>

 

3. Γνωμοδότηση του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων προς τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου, Οκτώβριος 2020 < https://www.energoimpampades.gr/seps/>

 

4. Γνωμοδότηση της Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων προς τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου, Ιούλιος 2020 https://www.energoimpampades.gr/syllogos-ellinon-koinoniologon-synepimeleia-teknon/

 

5. Γνωμοδότηση του Συνηγόρου του Πολίτη προς τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου, Αύγουστος 2020 https://www.synigoros.gr/resources/050820-epistolh-oikogeneiako-dikaio–2.pdf

 

6. Παπάνης Ε, Σαντή Α, Κιτρίνου Ε. “H αθέατη πλευρά της ισότητας των δύο φύλων: εμπειρική έρευνα σχετικά με τις στάσεις και τη νομική διάσταση για το θεσμό της συγκηδεμονίας-συνεπιμέλειας στην Ελλάδα” Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου “Gender, Law and Institutions 2015, σελ.173-199)” https://www.ucy.ac.cy/unesco/documents/UNESCOConference2014/BOOK_ConferenceProcee dings2015_FinalCHECKEDwithAppendixp.240-247.pdf.

 

7. Δημοσκόπηση της εταιρίας FocusBari για λογαρισμό των “Ενεργών Μπαμπάδων, για τα δικαιώματα των παιδιών” ΑΜΚΕ αναφορικά με τη στάση των ψηφοφόρων σχετικά με τη συνεπιμέλεια, 2020 https://www.energoimpampades.gr/dimoskopisi/

 

8. Bantekas I. Discrimination against Fathers in Greek Child Custody Proceedings: Failing the Child’s Best Interests. The International Journal of Childrens’ Rights24(2):330-357 (μετάφραση στα ελληνικά: https://www.energoimpampades.gr/diakriseis-kata-ton-pateron/ )

 

9. Διαδικτυακή Έρευνα της ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες για τα δικαιώματα του παιδιού» σχετικά με τη γονική ισότητα αναφορικά με τα θέματα του παιδιού και τους φραγμούς, στερεότυπα και διακρίσεις που αποτελούν φραγμούς στην ενασχόληση του πατέρα με την ανατροφή των παιδιών. Νοέμβριος 2020 https://www.energoimpampades.gr/wp-content/uploads/2020/11/Έκθεση-γονικής-ισότητας.pdf

 

10. Διαδικτυακή Έρευνα της ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες για τα δικαιώματα του παιδιού» σχετικά με τα φαινόμενα γονικής αποξένωσης και ψευδών κατηγοριών. Παρουσιάστηκε στο ψηφιακό συνέδριο «Σύγχρονης κοινωνίας, εκπαίδευσης και ψυχικής υγείας 3-5 Ιουλίου 2020». https://www.energoimpampades.gr/ereyna-meleti-gonikis-apoxenosis/

 

Συνημμένα έγγραφα

Α. Γνωμοδότηση της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρίας προς τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου, Ιούλιος 2020 <https://elpse.com/wp-content/uploads/2020/07/ELPSE-KEIMENO-GIA-TH-SYNEPIMELEIA.pdf>

Β. Bantekas I. Discrimination against Fathers in Greek Child Custody Proceedings: Failing the Child’s Best Interests. The International Journal of Childrens’ Rights 24(2):330-357(μετάφραση στα ελληνικά: https://www.energoimpampades.gr/diakriseis-kata-ton-pateron/)

Γ. Διαδικτυακή Έρευνα της ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες για τα δικαιώματα του παιδιού» σχετικά με τη γονική ισότητα αναφορικά με τα θέματα του παιδιού και τους φραγμούς, στερεότυπα και διακρίσεις που αποτελούν φραγμούς στην ενασχόληση του πατέρα με την ανατροφή των παιδιών. Νοέμβριος 2020 <https://www.energoimpampades.gr/wp-content/uploads/2020/11/Έκθεση-γονικής-ισότητας.pdf>

Δ. Δημοσκόπηση της εταιρίας FocusBari για λογαριασμό της ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες για τα δικαιώματα του παιδιού», Οκτώβριος 2020 https://www.energoimpampades.gr/dimoskopisi/

Ε. Διαδικτυακή Έρευνα της ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες για τα δικαιώματα του παιδιού» σχετικά με τα φαινόμενα γονικής αποξένωσης και ψευδών κατηγοριών. Παρουσιάστηκε στο ψηφιακό συνέδριο «Σύγχρονης κοινωνίας, εκπαίδευσης και ψυχικής υγείας 3-5 Ιουλίου 2020». https://www.energoimpampades.gr/ereyna-meleti-gonikis-apoxenosis/

ΣΤ. Παπάνης Ε, Σαντή Α, Κιτρίνου Ε. “H αθέατη πλευρά της ισότητας των δύο φύλων: εμπειρική έρευνα σχετικά με τις στάσεις και τη νομική διάσταση για το θεσμό της συγκηδεμονίας-συνεπιμέλειας στην Ελλάδα” Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου “Gender, Law and Institutiosn 2015, σελ.173-199)” https://www.researchgate.net/publication/275965014_E_atheate_pleura_tes_isotetas_ton_dyo_phylon_O_thesmos_tes_synkedemonias-synepimeleias_sten_Ellada_Empeirike_Ereuna

Ζ. Γνωμοδότηση του Συνηγόρου του Πολίτη προς τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου, Αύγουστος 2020  https://www.synigoros.gr/resources/050820-epistolh-oikogeneiako-dikaio–2.pdf